Cuốn sách The Narrow Corridor: States, Societies, and the Fate of Liberty của Daron Acemoglu và James A. Robinson tiếp nối các ý tưởng trong Why Nations Fail, nhưng tập trung sâu hơn vào mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội trong việc đạt được tự do và thịnh vượng.
1. “Hành lang hẹp” – Ý tưởng trung tâm
- “Hành lang hẹp” (The Narrow Corridor) là ẩn dụ chỉ trạng thái cân bằng giữa quyền lực nhà nước và sức mạnh xã hội, nơi tự do và dân chủ có thể tồn tại và phát triển.
- Nếu nhà nước quá mạnh: Hệ thống sẽ rơi vào chuyên chế, nơi quyền tự do cá nhân bị bóp nghẹt.
- Nếu xã hội quá mạnh và nhà nước yếu: Xã hội sẽ rơi vào tình trạng vô chính phủ, nơi không có luật lệ để duy trì trật tự.
2. Quy luật “Cuộc đấu tranh liên tục”
- Việc duy trì tự do trong hành lang hẹp không phải là trạng thái cố định mà là một cuộc đấu tranh liên tục giữa nhà nước và xã hội.
- Nhà nước cần mạnh mẽ: Để thực thi luật pháp, bảo vệ quyền sở hữu và cung cấp dịch vụ công.
- Xã hội cần năng động: Để kiểm soát và giám sát quyền lực của nhà nước, ngăn chặn sự lạm quyền.
3. Mô hình chính trị ngoài hành lang
- Các quốc gia không nằm trong hành lang hẹp thường rơi vào hai mô hình cực đoan:
- Leviathan bị xiềng xích (Shackled Leviathan): Xã hội quá mạnh khiến nhà nước không thể vận hành hiệu quả (ví dụ: Somalia với tình trạng vô chính phủ).
- Leviathan chuyên chế (Despotic Leviathan): Nhà nước quá mạnh áp đảo xã hội, dẫn đến chuyên chế (ví dụ: Triều Tiên với chính quyền kiểm soát toàn diện).
4. Các yếu tố thúc đẩy hoặc cản trở tự d
- Văn hóa và lịch sử: Văn hóa và lịch sử độc đáo của mỗi quốc gia ảnh hưởng đến cách nhà nước và xã hội tương tác. Ví dụ:
- Ấn Độ: Một xã hội đa dạng và phức tạp với sự cạnh tranh giữa các tầng lớp xã hội.
- Trung Quốc: Truyền thống nhà nước mạnh đã hạn chế khả năng kiểm soát từ xã hội.
- Các bước ngoặt lịch sử: Những biến cố lớn (như chiến tranh, cách mạng) có thể đưa một quốc gia vào hoặc đẩy ra khỏi hành lang hẹp.
- Đổi mới và công nghệ: Công nghệ hiện đại vừa là cơ hội vừa là thách thức, khi nó có thể giúp xã hội kiểm soát nhà nước nhưng cũng có thể bị nhà nước lạm dụng.
5. Các ví dụ thực tiễn
- Hoa Kỳ: Một quốc gia nằm trong hành lang nhờ có sự đấu tranh liên tục giữa nhà nước và xã hội (ví dụ: phong trào dân quyền, kiểm soát quyền lực chính trị).
- Thụy Sĩ: Một ví dụ về sự cân bằng giữa quyền lực nhà nước và sự tham gia xã hội ở cấp độ địa phương và quốc gia.
- Châu Phi: Nhiều quốc gia vẫn đang cố gắng thoát khỏi tình trạng nhà nước yếu hoặc chuyên chế.
6. Thông điệp chính
- Tự do là một con đường hẹp và khó khăn: Đòi hỏi sự cân bằng liên tục giữa nhà nước và xã hội.
- Không có lối tắt: Các quốc gia muốn đạt được tự do cần phải chấp nhận những cuộc đấu tranh lâu dài và đôi khi đau đớn để đạt được cân bằng.
- Vai trò của cá nhân và tập thể: Mỗi cá nhân và nhóm xã hội đều cần tham gia vào việc xây dựng và duy trì hành lang này.
The Narrow Corridor không chỉ là một cuốn sách về lịch sử hay chính trị mà còn là lời kêu gọi hành động, khuyến khích mọi người cùng nhau xây dựng và bảo vệ tự do, nơi nhà nước và xã hội có thể đồng hành thay vì đối đầu.
